ایل دشمن زیاری ممسنی را بهتر بشناسیم

ایل دشمن زیاری: از شاخه های کشتاسبی ایلات دشمن زیاری استان کهگیلویه و بویر احمد می باشد که احتمالآ در اواسط حکومت صفویه از دیگر شاخه های گرشاسبی الیاسی و گشتاسبی و باور دنایی جدا شده و همراه ایلات ممسنی به ناحیه شولستان در منطقه تیر مردان که بعدها دشمن زیاری نامیده شد سکونت گزیده اند... مردم این طوایف چه در کهگیلویه و چه در ممسنی جد مشترک خود را علا الدوله عضدالدین ابوجعفر محمدبن دشمن زیار دیلمی از آل کاکویه میداند که وی حکومت ایالات: یزد اصفهان لرستان را در دست داشته است.مرزهای قدیمی آن همین مرزهای کنونی است.بجز بخشی که در حال حاضر جز منطقه کوهمره سرخی است.این طایفه مردان شجاعی داشته است که از جمله آنان میتوان به اسدالله خان اشاره نمود.وی در اواخر حیات خود که مصادف با جنگ جهانی اول بود مدرسه چهار کلاسه ای بنا نهاد.از جمله شاگردان این مدرسه چند نفر از محترمین بویر احمد از جمله:نصیربهادر تامرادی و از ممسنی ملا جیبا کرایی و ملا بندر شهرویی و ملا ناصر جاوی بود.سالم خان دشمن زیاری نیز در زمان خود دارای کتابخانه بوده است... ----------------- مشایخ مشایخ . [ م َ ی ِ ] (اِخ ) دهی از دهستان دشمن زیاری است که در بخش فهلیان و ممسنی شهرستان کازرون واقع است و 988 تن سکنه دارد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 7). تیر مردان شهرکی است بنواحی فارس میان نوبندجان و شیراز و شامل 36 قریه ... (از معجم البلدان ). ابن البلخی آرد: تیرمردان و جویکان ، این هر دو جای نواحی است دیه های بزرگ که هیچ شهر نیست و خراره و دودمان و دیه گوز از جمله آن است و این نواحی در میان شکستها و نشیب و فرازهای خاکین و سنگین بر مثال خرقان اما آنجا دشوارتر و درشت تر است و هوای آن سردسیرخوش است و جمله نواحی درختستان است و انواع میوه هاو برخصوص درختان جوز چندان است که آن را حدی نباشد و به شیراز

 و دیگر اعمال جوز از آنجا برند و همچنین عسل بسیار باشد و جمله پشته ها و نشیب و افراز آن ولایت بغله بکارند، بعضی که پشته ها و افرازها باشد بخس باشد و نشیب ها باریاب و آبهای روان بسیار است و ابونصر پدر با جول و دیگر پیوستگان ایشان از تیرمردان بوده اند و مردم آن ولایت همه سلاح ور و شب رو و دزد باشندو نخجیرگاهی است سخت نیکو. (از فارسنامه ابن البلخی صص 143-144). رجوع به مراصدالاطلاع و قاموس الاعلام ترکی و معجم البلدان و نزهةالقلوب ج 3 ص 127 و 189 شود.

----------

دشمن زیاری در سال ۱۳۳۹

۱.    از شعب طایفه جاکی ، از تیره چهاربنیچه ، از طوایف کوه کیلویه فارس . مرکب از 700 خانوار است و به دو شعبه منقسم میشود، الیاسی و گشتاسبی .(از جغرافیای سیاسی کیهان ).

۲.     سومین طایفه از طوایف ممسنی فارس است مرکب از 1500 خانوار، و این غیر از دشمن زیاری طوایف کوه کیلویه است . (از جغرافیای سیاسی کیها).

۳.     نام یکی از دهستانهای پنجگانه بخش فهلیان و ممسنی شهرستان کازرون . این دهستان در جنوب شرقی بخش واقع است ، زمین آن کوهستانی و رودخانه شش پیر یا دشمن زیاری تقریباً از وسط آن جریان دارد. هوای آن در قسمت های شمالی معتدل مایل به سردی و در قسمت های جنوبی و جنوب غربی گرم است به طوری که قسمتی از اهالی قرای جنوبی در تابستان به نواحی شمالی تغییر محل می دهند. آب مشروب و زراعتی از رودخانه دشمن زیاری و چشمه سارهای متعدد تامین می گردد. محصولات عمده عبارتند از: غلات ، برنج ، حبوب و لبنیات . این دهستان از 45 آبادی بزرگ و کوچک تشکیل یافته و نفوس آن در حدود 11200 تن می باشد و قرای مهم آن عبارتند از کلاه سیاه ، درک ده گپ ، سرنجلک ، بابا صالحی ، هرایجان بالا و پائین و قلعه آقاخان . قریه علی آباد مرکز دهستان محسوب میگردد. (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 7(

۴.     دهی از دهستان بیضا از بخش اردکان شهرستان شیراز. سکنه آن 413 تن . آب آن از چشمه . محصول آنجا غلات ، حبوب ، میوه جات و چغندر. (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 7)

۵.     نام یکی از دهستانهای بخش کهکیلویه شهرستان بهبهان است . این دهستان بین دهستان بویراحمد سرحدی و بویراحمد سردسیر و دهستان طیبی سرحدی واقع شده است . اراضی آن کوهستانی و هوای آن سردسیر مالاریائی است . از 38 آبادی بزرگ و کوچک تشکیل شده ، جمعیت آن در حدود5000 تن است . قرای مهم آن عبارتند از: ده چل دم عباسی و زیرنا. و مرکز دهستان قلعه کلات است . آب آن از رودخانه و چشمه تامین میگردد. محصول عمده آن غلات ، برنج ، پشم و لبنیات است . ساکنان آن از تیره های مختلف دشمن زیاری می باشند. (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 6(

دشمن زیارى منطقه اى است پوشیده از تپه و ماهور و کوهستانى به وسعت حدود ۸۰۰ کیلومتر مربع با جمعیت تقریباً ۲۵،۰۰۰ نفر که به طور رسمى در هر کیلومتر مربع آن ۳۰ نفر زندگى مى کنند. 

ایل دشمن زیارى از ۹ طایفه تشکیل شده است. دشمن زیارى ها علاوه بر دامدارى به زراعت به ویژه زراعت برنج اشتغال دارند، به همین جهت بخشى از جمعیت آنان تابستان ها براى زراعت برنج در گرمسیر مى مانند، بقیه نیمه کوچ نشین هستند و ییلاق - قشلاق مى کنند تابستان ها مدت ۴ ماه به سردسیر مى روند و از اوایل مهر باز مى گردند، فاصله میان سردسیر و گرمسیر را مدت ۱۵ تا ۲۰ روزه طى مى کنند 

فرهنگ و سیستم اجتماعی عشایر دشمن زیاری

ایل دشمن زیاری یکی از شش ایل عمده منطقهء کهگیلویه و بویراحمد است و مردم این ایل در قلمرو ایل شان که در میانه سلسله جبال زاگرس قرار دارد زندگی می کنند. دشمن زیاری ها مانند سایر ایلات منطقهء کهگیلویه و بویراحمد، بختیاری و غیره، به زبان فارسی (گویش لری) تکلم می کنند. تا زمان قبل از انقلاب خوانین ایلی سرزمین ایل خود را حکومت می کردند. عمده ترین معاش شان دامپروری بوده که با استفاده از اختلاف ارتفاعات کوهستانی دام ها را در فصل های مختلف به دو منطقه سرما و گرما می بردند، یعنی در فصل های سرما در منطقهء کم ارتفاع بنام گرمسیر، در فصل های گرما در منطقه مرتفع بنام سردسیر دام ها را برده، منابع طبیعی را بطور معقول برای دامپروری بکار می بردند. بنابراین در اوایل بهار و اواخر تابستان بین گرمسیر و سردسیر همراه دام ها و وسایل زندگی کوچ می کردند. اما در 30 سال اخیر بتدریج با گسترش مزارع، از جایی که چشمه آب فراوانی وجود دارد یا پائین جریان رودخانه قرار گرفته می توانند برای کشاورزی از آب رودخانه استفاده کنند، روش زندگی کوچنده را ترک کرده هم در گرمسیر و هم در سردسیر اسکان یافته اند. در این شرایط ده آبریز که در جنوب شرق گرمسیر دشمن زیاری قرار دارد، به دلیل محاصره بودن در کوه های بلندی و نبودن جادهء خوبی به شهرهای بزرگ سنت عشایری را در زندگی شان به خوبی حفظ کرده اند و اغلب ارتباط انسانی شان در بین منطقه شان اجرا می شود.

مونوگرافی ایل دشمن زیاری

دشمن زیاری یکی از 6 ایل کهگیلویه است. از نظر وسعت قلمرو ایل و از جهت کثرت جمعیت کمی بزرگتر از ایل چرام یعنی کوچکترین ایلات کهگیلویه میباشد. جمعیتی معادل 1840 خانوار دارد که قسمت اعظم آن بین دو تیره باوردیناری و الیاسی که اصلا" دشمن زیاری هستند و نوئی ها و سادات و طوایف متفرقه که نیای دیگر دارند توزیع میشود. شیوه های اصلی معیشت در دشمن زیاری دامداری و کشاورزی است. فعالیتهای موسمی نیز کمکی است به آندسته از مردم که فقط کشاورزند یا معدودی که از این فعالیت هم بعللی که ذکر خواهد شد محرومند. حدود 85 تا 90 درصد افراد ایل دشمن زیاری هستند تابستانها را بمدت 4 ماه در منطقه کم وسعت و کوهستانی سردسیر میکنند و 8 ماه بقیه سال را در گرمسیراند. خان دشمن زیاری میان دو ایل قدرتمند بویراحمد و طیبی قرار دارد، موقعیت مذکور مسبب آن بوده است تا بکرات دشمن زیاریها مورد تهاجم و غارت قرار گیرند و از این رهگذر آنچه را در فاصله دو غارت اندوخته اند از دست بدهند.

لازم به توضیح است که: برخی از کوچندگان این ایل به استان های همجوار مانند: خوزستان، فارس، بوشهر، چهار محال و بختیاری و... دارای نام خانوادگی و یا پسوند ایل(دشمن زیاری) هستند.

هم اکنون تنها در بخش چنارشاهیجان کازرون و در شهر قائمیه، چهار محله، کوه پیرایه، بنار مورد، قندیل و مظفرآباد اهالی دشمن زیاری سکنی گزیده اند. ضمن اینکه در سایر مناطق شهرستان مثل روستای مشایخ در بخش کمارج، روستاهای برج سوخته، اسلام آباد، انارستان و ....نیز تعداد زیادی از دشمن زیاری ها زندگی میکنند.

استاد گرانقدر، عنایت محمودی مطالب مفیدی در مورد بخش دشمن زیاری از توابع شهرستان ممسنی روی کامنت گذاشته اند که با سپاس از ایشان عینا به شرح زیر آورده می شود.

این مطلب از فارس نما گرفته شده است

بخش دشمن زیاری با وسعتی حدود هزار کیلومتر مربع و جمعیتی حدود پانزده هزار نفر یکی از محرومترین نقاط استان فارس است که با شهرستانهای شیراز و سپیدان هم مرز می باشد. دولت آباد مرکز آن بخش تا نورآباد مرکز شهرستان ممسنی شصت کیلومتر فاصله دارد. شغل بیشتر مردم منطقه باغداری، کشاورزی و دامداری است و محصولاتی چون گندم، برنج و انگور از تولیدات عمده کشاورزان محسوب می شود. بیشتر انگور تولیدی منطقه به علت نبود کارخانه آب میوه گیری در بازارهای استان بویژه شیراز به صورت غوره عرضه می شود.

این بخش دارای پنجاه و دو روستا و دو دهستان است که تنها دوازده روستا از نعمت مسجد برخوردارند تا جایی که مساجد مذکور به علت فقر مردم منطقه به صورت غیر اصولی ساخته و یا نیمه تمام مانده است.

 همچنین به دلیل فقر و محرومیت در نقاط مختلف این بخش و نبود بازار کار و تاسیسات صنعتی مردم روستاهای منطقه به شهرستانهای شیراز و نورآباد مرکز شهرستان ممسنی مهاجرت کرده اند.