اميرالمؤمنين (ع) كه كانون معرفت و درياى بى ساحل دانش، و آگاه به همه حقايق است در رابطه با اين دشمن بى رحم و خائن غدار كه بيشتر در چهره جنس دو پا زندگى را تحت تأثير خود قرار ميدهد در نهج البلاغه ميفرمايد:

«اتخذوا الشيطان لامرهم ملاكا، واتخذهم له اشراكاً، فباض وفرّخ فى صدورهم و دبّ و درج فى حجورهم، فنظر باعينهم، ونطق بالسنتهم فركب بهم الزلل وزين لهم الحظل، فعل من قد شركه الشيطان فى سلطانه و نطق با لباطل على لسانه:»

شيطان را ملاك و پشتوانه و سرمشق خود گرفتند، او هم از اين گونه انسان هاى ضعيف و دنيا پرست به عنوان دام استفاده كرد، در درونشان لانه كرد و در دامنشان پرورش يافت، در نتيجه چشمشان براى ديدن چشم شيطان و زبانشان در گفتار زبان شيطان شد، بر مركب لغزشها سوارشان كرد، و امور فاسد و باطل را در نظرشان آراست، كارشان كار كسى كه شيطان او را شريك سلطنت خود قرار داده و با زبان او به ياوه سرائى پرداخته است. «1» اين نوشتار بيش از اين نياز نمى بيند كه درباره شيطان و مصاديق و كارهايش قلم فرسائى كند، اين مقدار براى شناخت اين دشمن نابكار و حيلهها و دام هايش كافى است، در پايان اين بخش فقط به امورى كه انسان را از شر شياطين جنّى و انسى ايمن ميكند اشاره مينمايد.

راههاى ايمنى از شيطان‏

1- بهترين و بالاترين راه پيش گيرى از نفوذ شيطان كه نتواند انسان را به خيالات و اوهام و آرزوهاى طول و دراز و دست نيافتنى دچار كند، و بر اعمال و رفتار و اخلاق و منش انسان اثر نگذارد ياد خداست، در نظر داشتن خدا، و توجه به حضرت او در همه امور كه خالق و رازق و ولّى و مالك و ربّ و مربى انسان است و جز مصلحت انسان و سعادت دنيا و آخرت او را نمى خواهد و به همين‏خاطر پيامبران را همراه با وحى و امامان را همراه با فرهنگ سعادت بخش و عقل را براى دريافت حقايق بدرقه راه زندگى او قرار داد، پس شايسته است پيوسته نور ياد و توجه به او در قلب انسان در كار باشد، و اعضاء و جوارح آدمى در تصرف احكام و اوامرش قرار گيرد و همه دقايق عمر و لحظات زندگى از ذكر و يادش و انجام مسئوليت هايى كه بر عهده انسان نهاده پر باشد تا شيطان هيچ راه نفوذى بر انديشه و مشاعر و قلب و دل و اعضا و جوارح انسان نيابد.

إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّيْطانِ تَذَكَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ: «2»

بى ترديد كسانى كه داراى روحيه حفظ خود از گناهان هستند، هنگامى كه وسوسههائى از سوى شيطان به آنان رسد خدا و شئون او را ياد كنند پس بى درنگ بيناى به عواقب شوم اطاعت از شيطان افتند و از دام وسوسه هايش نجات يابند.

برعكس كسانى كه ميدان زندگى خود را بى قيد و شرط به تمايلات و غرائز و شهوات سپردهاند راه هرگونه نفوذى از سوى شيطان به رويشان باز است و پيوسته دستخوش خيانتها و جنايات او كه تلخى و عاقبت نافرجامش را زير لعاب شيرين شهوت و لذت پنهان كرده ميشوند، و دنيا و آخرت خويش را در كنار لذتى اندك و شهوتى بى منطق به باد ميدهند و با شمشير وسوسه هاى هوس برانگيز شيطان خود را در كنار قدم نحس او قربانى ميكنند.

اين لذت گرايان غافل، و شهوت رانان جاهل، و عافيت طلبان كاهل، و تن پروران ظالم درب قلعه وجود خود را به روى شيطان باز كرده و درون را در اختيار او قرار داده، و بيرون وجود خويش را در محاصره شهوات و امور مربوطبه هوا و هوس گذاشته و به جاى خدا كه براى آنان منبع خير و لطف و رحمت و كرامت است، شيطان را به همنشينى خود برگزيده اند، كه اين افتادن در چاه خطر، و بريده شدن از منبع خير نتيجه غفلت و نيسان و بى توجهى به خدا و دور ماندن از ذكر قلبى و عملى و حالى است.

وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ: «3»

و هركس خود را از ياد خداى رحمان به كور دلى و حجاب ظلمانى باطنى بزند و روى از منبع خير و كرامت برگرداند، شيطانى بر او ميگماريم كه آن شيطان ملازم و دمساز او خواهد بود.

2- از جمله عواملى كه راه نفوذ شيطان را بر انسان ميبندد ياد قيامت از طريق آيات قرآن و روايات و توجه به عاقبت شوم ابليسيان و عذاب هاى سخت آنان به كيفر گناهان و اطاعت از شيطان است.

در اين زمينه به چند آيه اشاره ميشود تا با توجه به آن از شرّ شيطان در امان بمانيم:

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ أَنَّ لَهُمْ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً وَ مِثْلَهُ مَعَهُ لِيَفْتَدُوا بِهِ مِنْ عَذابِ يَوْمِ الْقِيامَةِ ما تُقُبِّلَ مِنْهُمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ: «4»

قطعاً كسانى كه [با كارگردانى شيطان و وسوسه هاى او] كافر شدند و به انكار حقايق برخاستند اگر همه آنچه در زمين است و همانند آن را نيز با آن همراه خود داشته‏باشند، تا براى نجات خود از عذاب روز قيامت عوض دهند، از آنان نپذيرند و براى آنان عذابى دردناك است.

فَالَّذِينَ كَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِيابٌ مِنْ نارٍ يُصَبُّ مِنْ فَوْقِ رُؤُسِهِمُ الْحَمِيمُ، يُصْهَرُ بِهِ ما فِي بُطُونِهِمْ وَ الْجُلُودُ، وَ لَهُمْ مَقامِعُ مِنْ حَدِيدٍ، كُلَّما أَرادُوا أَنْ يَخْرُجُوا مِنْها مِنْ غَمٍّ أُعِيدُوا فِيها وَ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِيقِ. «5»

پس كسانى كه به اغواى شيطان و ميدان دارى هوا و هوسشان كافر شدند براى آنان لباسهائى از آتش به اندازه اندامشان بريده شده و از بالاى سرشان مايع جوشان به رويشان ريخته ميشود، كه آنچه در شكم هايشان باشد و نيز پوست بدنشان به وسيله آن گذاخته ميشود و براى آنان گرزهائى از آهن ويژه است كه بر سرشان ميكوبند، هرگاه بخواهند به سبب اندوه فراوان و غصه گلوگير از دوزخ درآيند به آن بازشان ميگردانند و به آنان گويند عذاب سوزان را بچشيد.

يقيناً انسان اگر به قيامت و اوضاع آن و جريمه و كيفر عاصيان و طاغيان كه همه و همه از مريدان شيطاناند توجه جدى داشته باشد و اين حقايق را كه به وسيله حق و پيامبران و امامان بيان شده باور كند، هرگز خود را بازيچه شياطين قرار نداده، و راه نفوذ آنان را به خيمه حياتشان باز نمى گذارد.

ازديگر امورى كه راه نفوذ انسان را تا حدّى ميبندد، نگاه عقلى و دقت كافى در عاقبت و فرجام بدكاران و ستمكاران و تكذيب كنندگان حقايق است كه در همين دنيا پيش از اين كه به عذاب دردناك و ابدى قيامت دچار شوند به عذاب‏استيصال و افتضاح و رسوائى گرفتار شدند و نتيجه پيروى از شيطان و عمل به فرهنگ خانمان سوزش را ديدند.

قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُروا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ: «6»

يقيناً پيش از شما روشهائى در ميان ملل و جوامع بوده كه از ميان رفته است پس در زمين گردش كنيد و به سير و سفر بپردازيد و با دقت و تأمل بنگريد كه سرانجام تكذيب كنندگان چگونه بود؟

وَ أَمْطَرْنا عَلَيْهِمْ مَطَراً فَانْظُرْ كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُجْرِمِينَ: «7»

و بر آنان بارانى بى نظير از سنگ هاى آتشين بارانديم پس با تأمل بنگر كه سرانجام گهنكاران [كه در گناه هم جنس بازى از شيطان پيروى كردند]

چگونه بود؟

بَلْ كَذَّبُوا بِما لَمْ يُحِيطُوا بِعِلْمِهِ وَ لَمَّا يَأْتِهِمْ تَأْوِيلُهُ كَذلِكَ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَانْظُرْ كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الظَّالِمِينَ: «8»

آرى عجولانه و بى دقت حقيقتى (چون قرآن) را منكر شدند كه به معارف و مفاهيمش احاطه نداشتند و هنوز تفسير عينى و تحقق و ظهور آياتش كه در قيامت انجام ميگيرد براى آنان نيامده است، كسانى كه پيش از اينان بودند نيز آيات خدا را به همين صورت تكذيب كردند پس با تأمل و دقت بنگر كه سرانجام ستمكاران چگونه بود؟

آرى تكذيب كنندگان حقايق و منكران واقعيات اصيل و گنهكاران حرفهاى و ستمكاران كه همه و همه حزب شيطان و پيروان آن دشمن غدار بودند به فرجامهائى سخت، و عذابهائى كه فرار از آنها براى آنان غيرممكن بود دچار شدند، و آخرت آنان يقيناً از نظر عذاب و بدبختى با دنيا قابل مقايسه نيست.

انسانى كه به حقيقت خداپرست است، و قلبى از عشق خدا مالامال دارد، و در عمل و اخلاق متوسل به پيامبران و امامان و اولياء الهى است، و از طوفان شهوت و غضب و هوا كه راه هاى نفوذ شيطان در پناه خدا زندگى ميكند از دسترس دسيسهها و وسوسه هاى خطرناك شيطان در امان است مگر اين كه نعوذ بالله به اختيار خود راهى براى نفوذ آن ملعون و سپاهش نسبت به خود باز كند.

زندگى مصون از شيطان‏

حضرت مسيح (ع) در مسير سفر به چوپانى گذر كرد كه در علفزارى مشغول چرانيدن گوسپندان بود، با وى به نحو اختصار به گفتگو نشست و گفت: اى چوپان عمرت را در چوپانى هزينه كردى، اگر در كسب دانش و علم مصرف مينمودى بهتر نبود؟

چوپان گفت: اى پيامبر خدا من شش حقيقت را كه خلاصه و زبده همه حقايق و علوم است آموختهام و به آن عمل مينمايم و ديگر نيازى به تحصيل دانش ندارم.

نخست اين كه تا حلال خدا بر سفره رزق و روزى هست، حرام نمى خورم و حلال خدا هرگز نقصان نمى يابد تا من به حرام نيازمند شوم.

دوم: تا صدق و راستى هست دروغ نمى گويم، و صدق و راستى هرگز كاهش نمى يابد تا به جبران آن به دروغ نياز پيدا كنم.

سوم: تا عيب خود را مشاهده ميكنم به عيب ديگران سرگرم نمى گردم و هنوز از عيوب خويش رهائى نيافته و پاك نشدهام تا به عيب ديگران بپردازم.

چهارم: تا گنجها و خزانه هاى حق را خالى نبينم به مال و ثروت مردم و خزينه هاى آنان طمع نمى كنم، و هنوز خزانه و گنج خدا و رزق و روزيش پايان نيافته و هرگز پايان نمى پذيرد تا براى روزى خود وجودم را به بيعارى و بيكارى بزنم و در خانه مردم بروم و به اموال آنان چشم طمع دوزم.

پنجم: تا ابليس اين رئيس ملعون شياطين هلاك نشود از وسوسه او ايمن و غافل نمى شوم و هنوز نمرده و تا قيامت هم نمى ميرد تا من از مكر و وسوسهاش در امان باشم.

ششم: تا هر دو پاى خود را در بهشت نگذاشتهام خود را از عذاب و عقاب در امان نمى بينم و هنوز به بهشت در نيامدهام تا براى خود از عذاب نجات بينم.

مسيح گفته هايش را تصديق كرد و به او گفت همه علوم در تو جمع شده است و دانش اولين و آخرين همين است كه تو خوانده و ميدانى. «9»

پی نوشت ها:

______________________________
 

(1)- نهج البلاغه، خطبه 7.

(2)- اعراف، آيه 201.

(3)- زخرف، آيه 36.

(4)- مائده، آيه 36.

(5)- حج، آيات 19 22.

(6)- آل عمران، آيه 137.

(7)- اعراف، آيه 84.

(8)- يونس، آيه 39.

(9)- جوامع الحكايات عوفى، ج 1، بخش سوم.

 منابع مقاله:

کتاب   : تفسير حكيم جلد دو

نوشته : حضرت آیت الله حسین انصاریان